واقعه‌ای مانند یازده سپتامبر که منجر به آتش‌سوزی برج‌های تجارت جهانی در نیویورک شد، دنیا را در حیرت فرو برد. آدم‌هایی که در این برج بودند، به دلیل نداشتن راه فرار، خود را از پنجره به پایین پرت می‌کردند. این صحنه کابوس‌وار که حتی دیدنش در خواب نیز برای انسان سنگین و فراموش‌ناشدنی است، در گوشه‌ای از جهان به واقعیت بدل شد. چنین رویدادهایی در تاریخ بشریت کم نبودند اما نکته مهم در این است که چطور انسان توانسته خود را از ساختمانی که در حال آتش‌سوزی است، نجات دهد؟ یک راه‌حل مفید، استفاده از پله فرار یا پله اضطراری (Fire Escape Stairs) است. برای شناخت بیشتر پله فرار و بررسی استانداردهای طراحی آن با مقاله دیگری از وبلاگ معمارنو همراه باشید.
سوالات متداول:
پله فرار از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟
پله فرار از تیر، شمشیری، کف پله، نرده و حفاظ تشکیل شده است.
طراحی و اجرای پله فرار چه اهمیتی دارد؟
در نظر گرفتن پله اضطراری در پلان ساختمانهای چند طبقه بسیار مهم است، زیرا به عنوان راهی ایمن برای فرار از ساختمان در مواقع بحرانی یا اضطراری محسوب میشود.
پله فرار فلزی در چند مدل طراحی میشود؟
پله فرار فلزی از انواع فلز آهن فرفورژه، فولاد گالوانیزه و گریتینگ استیل در انواع مختلف گرد، رفت و برگشتی و مستقیم طراحی میشود.
پله فرار یا پله اضطراری چیست؟
پله فرار نوع خاصی از خروج اضطراری است که معمولاً در بیرون ساختمان یا گهگاه در داخل اما جدا از قسمت‌های اصلی ساختمان نصب میشود. این پله روشی برای فرار در مواقع آتش‌سوزی یا سایر موارد اضطراری است که اغلب به دلیل عدم دسترسی راه پله‌های اصلی ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پله اضطراری شامل تعدادی سکوی افقی در هر طبقه از ساختمان با نردبان‌های محافظ و پله‌هایی است که سکوهای هر طبقه را به هم متصل می‌کند. سکوها و پله‌ها معمولاً از توری‌های فولادی با سوراخ‌های ریز ساخته می‌شوند تا از تجمع یخ، برف و برگ جلوگیری شود. این نوع پله اضطراری در بیرون از ساختمان ساخته میشود. نوع دیگر پله فرار در داخل و کنار ساختمان تعبیه میشود.
به طور کلی، پله فرار از قسمت‌های مختلف زیر تشکیل شده است:
- تیر
- شمشیری
- کف پله
- نرده و حفاظ
پله فرار آتش اغلب در ساختمانهای مسکونی چند طبقه تعبیه میشود. در گذشته، این نوع پله یک جنبه بسیار مهم ایمنی برای تمام ساخت و سازهای جدید در مناطق شهری بود؛ اما اخیراً پله فرار کاربرد زیادی ندارد! بدین دلیل که فناوری‌های جدید مانند آشکارسازهای آتش (حسگر دود و آتش) و تجهیزات پیشرفته آتش‌نشانی توسعه بیشتری پیدا کرده‌اند و توانسته‌اند مشکل آتش‌سوزی را با درصد بالایی از موفقیت برطرف کنند.
اهمیت پله فرار یا پله اضطراری ساختمان
با توجه به زندگی شهرنشینی، احداث ساختمانهای مرتفع در حال افزایش است؛ اما ساخت و طراحی ساختمان‌ها براساس ضوابط و مقررات ایمنی در برابر حریق ضروری است. در نظر گرفتن پله فرار در پلان بسیار مهم است، زیرا به عنوان راهی ایمن برای فرار از ساختمان در مواقع بحرانی یا اضطراری محسوب میشود. از پله فرار در ساختمانهای مسکونی، تجاری (مراکز خرید و هتل‌ها)، اداری (شرکت‌ها، مراکز آموزشی) و بهداشتی (بیمارستان‌ها و درمانگاه) استفاده میشود.
یکی از خطرناک‌ترین جنبه‌های آتش‌سوزی در ساختمانهای چند طبقه، احتمال آتش‌سوزی در طبقه پایین‌تر است تا راه‌های فرار را برای کسانی که در طبقات بالا گیر کرده‌اند، در هنگام شروع آتش قطع کند. در این حالت، گرما و دود می‌توانند مسیرهای خروجی معمول ساختمان را مسدود کنند؛ اما پله فرار یک گزینه عالی برای خروج است زیرا اغلب در خارج از ساختمان و به دور از گرما و دود تعبیه میشود. در حالی که آتش در داخل شعله می‌گیرد، مسیر خروجی باز می‌ماند تا افراد طبقات بالایی بتوانند فرار کنند.
استفاده از پله فرار محدودیت خاص خود را دارد. همانطور که ساختمان‌ها بلند و بلندتر می‌شوند، پله اضطرار جای خود را به روش‌های جدیدتر می‌دهد. آسانسورها، اگرچه به طور سنتی به عنوان ابزار برای فرار از آتش استفاده نمی‌شدند، اکنون به عنوان یک روش تخلیه احتمالی برای ساختمانهای بلند مرتبه و آسمان خراش‌ها در نظر گرفته می‌شوند. راه حل‌های جایگزین دیگر چتر نجات، آسانسورهای تاشو خارجی و سرسره هستند.
استانداردهای طراحی پله فرار
استانداردهای طراحی پله اضطرار براساس مقررات ملی ساختمان مبحث سوم و آیین نامه‌های مربوط به آتش‌سوزی تدوین شده‌اند. هر ساختمان با مشخصات خاص خود مجبور به رعایت این قوانین است. استانداردهای طراحی پله اضطراری به شرح زیر هستند:
ابعاد پله فرار
- عرض پله‌ها، پاگردها و تمامی مسیرهای خروج باید یکسان و حداقل به اندازه 90 سانتی‌متر باشد.
- شیب رمپ نیز نباید بیشتر از 32 درجه باشد.
- ارتفاع پله نباید بیش از 18 سانتی‌متر و کف آن نیز نباید کمتر از 29 سانتی‌متر باشد.
| ابعاد پله فرار (میلی‌متر) | ||
| ساختمان کوچک | ساختمان استاندارد | |
| عرض قابل قبول پله | 450 | 560 |
| ارتفاع پله | 300 | 230 |
| عرض پاخور پله | 150 | 230 |
| جنس پاخور پله | فلزی | دارای حفره |
| دسترسی از طریق پنجره | مجاز | مجاز |
| دسترسی از طریق در لولائی | مجاز | مجاز |
نکته: ساختمان کوچک بنایی است که ظرفیت پلکان آن کمتر از 10 نفر در هر طبقه است. ساختمان استاندارد سازهای است که ظرفیت پلکان آن حداکثر 20 نفر در هر طبقه باشد.
ضوابط پله فرار
- راه خروج اضطراری نباید از آشپزخانه، سرویس بهداشتی، اتاق خواب و یا هر فضای دیگری که دارای درب است، عبور کند.
- برای قرار گرفتن پله فرار در کنار پنجره نما باید یک فاصله یک متری در نظر گرفته شود.
- پله اضطرار باید در نزدیک‌ترین فاصله در درب خروجی قرار گیرد.
- اگر قرار است برای پله فرار درب در نظر گفته شود، باید حتماً درب به بیرون باز شود.
- پله فرار باید در تمام طبقات ساختمان دارای پاگرد باشد و از پشت بام تا کف خیابان امتداد پیدا کند.
- پله اضطراری نباید به صورت راه پله گرد ساخته شود. این پله باید به شکل مستقیم و رفت و برگشتی طراحی و اجرا شود.
- موقعیت پله اضطرار باید دور از راه پله عمومی بوده و دسترسی کلیه طبقات باید به آن میسر باشد.
- عرض پله‌ها و پاگردها و مسیر راه خروج نباید در هیچ قسمت از طول مسیر کاهش یابد.
- پله فرار از پشت بام تا کف تراز خروجی مشرف به فضای آزاد (حیاط یا خیابان) اجرا گردد.
- عرض هیچ یک از دسترسی‌های خروج نباید از 91 سانتی‌متر کمتر باشد.
- پاخور تمام پله‌ها باید از یک جنس باشند و مهم است تدابیر لازم به منظور ممانعت از لغزندگی بر روی سطح در نظر گرفته شوند.
- ارتفاع نرده پله فرار حداقل 80 سانتی‌متر و فاصله حفاظ داخلی حداکثر 10 سانتی‌متر در نظر گرفته شود.
- دو طرف پله فرار دارای گارد محافظ با میله‌های عمودی و حداقل ارتفاع 120 سانتی‌متر باشد.
- بهتر است کف پله اضطرار با ورق آج‌دار با ضخامت حداقل 3 میلی‌متر پوشانده شود.
- به منظور جلوگیری از ریزش نزولات آسمانی و سقوط اشیاء، پله اضطراری بهتر است دارای سقف باشد.
- نصب روشنایی اضطراری برای نورپردازی راه پله در مسیر هر رمپ پلکان فرار باید پیش‌بینی شود.
- به دلیل مقاومت و دوام بالای فولاد، بهتر است که جنس سازه پله اضطرار از فولاد باشد.
- نصب علائم خروج اضطراری و شماره‌های طبقات در محل‌های مناسب ضروری است.
پله فرار فلزی
فلزات کیفیت بسیار بالاتری نسبت به سایر مواد دارند. فلزات در برابر تغییر شکل و خوردگی بسیار مقاوم هستند. آن‌ها به دلیل دوام خود نیازی به هزینه‌های ثابت مانند نقاشی، تعمیر یا بازسازی ندارند. از این رو، فلز در ساخت پله فرار به وفور استفاده میشود. این متریال به صورت قطعات پیش ساخته در کارخانه تولید شده و سپس در محل مونتاژ می‌شوند.
در صورت هرگونه بازسازی در ساختمان به راحتی می‌توان این قطعات فلزی را جدا کرد و در موقعیت‌های دیگر مورد استفاده قرار داد. همچنین، از انواع فلز به شرح زیر در ساخت پله فرار استفاده میشود:
آهن فرفورژه (Wrought Iron)
آهن فرفورژه از آلیاژهای آهن-کربن ساخته میشود که حاوی بیش از 2 درصد نسبت کربن است. این آهن از آنجا که هیچ ماده سمی ندارد، در برابر دمای بالا مقاوم است و گرما را به خوبی هدایت و پخش می‌کند. از آهن فرفورژه به دلیل مقاومت در برابر حرارت بالا و عدم سمیت، در ساخت پله فرار استفاده میشود.
فولاد گالوانیزه (Galvanized Steel)
فولاد گالوانیزه فولادی است که به طور شیمیایی عمل می‌کند تا از خوردگی محافظت کند. قانون اساسی برای محافظت از فولاد در برابر خوردگی، پوشاندن آن با فلز دیگری مانند «روی» است. هنگامی که فولاد در مذاب غوطه‌ور میشود، روی سطح فولاد را می‌پوشاند. روی نه تنها مانند رنگ به سطح فولاد می‌چسبد بلکه به بخشی از فولاد تبدیل میشود.
گریتینگ استیل (Steel Grating)
گریتینگ‌های فولادی عموماً در قسمت‌های میانی پله‌ها به صورت نرده‌های پلکان فرار و یا به عنوان نرده بالکن استفاده می‌شوند. این نوع فلز در برابر شعله و رطوبت مقاومت بالایی دارد. می‌توان گفت که گریتینگ‌های فولادی امن‌ترین نوع فلز در ساخت پله اضطراری هستند، اما در عین حال، قیمت بیشتری نسبت به دو نوع دیگر دارند.
کلام آخر
هیچ انسانی دوست ندارد در فضایی بسته گیر بیفتد! حتی در بدترین حالت ممکن، فرض کنیم در یک فضای بسته که خود به تنهایی دلهره‌آور است، یک عامل خطرساز مانند آتش نیز وجود داشته باشد. در چنین شرایطی وجود یک راه خروجی مانند پله فرار یا پله اضطرار ضروری است. امروزه، در اکثر ساختمانهای چند طبقه از پلکان فرار در بیرون یا داخل ساختمان استفاده میشود. اغلب متریال ساخت پله اضطراری از فلز است و در احداث آن باید از ضوابط و استانداردهای مصوب استفاده کرد.