همه چیز درباره نمای دیوار حیاط سنتی

نمای دیوار حیاط سنتی به نوعی نشان از تاریخ و تمدن هر جامعه دارد. هر چند از نظر بسیاری از افراد عمر و دوران طراحی دیوار به سبک سنتی دیگر پایان‌ یافته است و همواره باید به سمت مدرنیته و نو بودن رفت. اما بر خلاف اکثریت هنوز وجود دارند افرادی که به دنبال داشتن حیاطی با دیوارهای سنتی با حس و‌ حال منحصر به فرد این سبک هستند.

در این مقاله ما تصمیم داریم گریزی بر ویژگی‌های دیوار سنتی داشته باشیم. اگر شما نیز جزو آن دسته از افرادی هستید که علاقمند به سبک معماری قدیم بوده و تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در این‌باره دارید، لطفا تا انتهای مطالب همراه باشید و به واسطه مباحث ارائه شده به اطلاعات عمومی خود در این باره بی‌افزاید.

 

سوالات متداول:

 

ویژگی های نمای دیوار حیاط سنتی و قدیمی 

مسلما نمای دیوار حیاط قدیمی و سنتی کاملا متفاوت با آن چیزی که در حال حاضر ما از دیوار حیاط مشاهده می‌کنیم بوده است. همچنین نمای دیوارهای بر جای مانده از آثار قدیمی نیز متناسب با تمدن و آیین و سنن اقوام کاملا با هم فرق دارد. برخی از مهمترین ویژگی دیوارهای قدیمی شامل موارد زیر است.

 

ایجاد حریم خصوصی برای صاحبان حیاط 

همان‌طور که مستحضر هستید، دیوارهای یک حیاط، یک حائلی بین فضای درونی و بیرونی حیاط به وجود می‌آورند. در واقع چه در سبک قدیم و چه در سبک مدرن و جدید، اصلی‌ترین کاربرد دیوار، ایجاد حریم شخصی برای صاحبان خانه و پیشگیری از ورود افراد غریبه به این حریم است. بنابراین دیوارهای سنتی نیز همانند دیوارهای حال حاضر دارای ارتفاع قابل قبولی بوده و به نوعی یک حریم شخصی ایمن برای اشخاص و ساکنان حیاط در برداشته‌اند‌.

 

ساخته شده از خشت و گل 

همه ما می‌دانیم متریالی که در حال حاضر در دسترس ما قرار دارد و برای طراحی و ساخت دیوار حیاط می‌توانیم از آن بهره ببریم در قدیم وجود نداشته است. بلکه مردم برای ایجاد حریم خصوصی و سر پناه برای خود به  مصالح پیش پا افتاده‌تری نظیر گل و خشت گلی پناه می‌برند.

به مرور زمان با پیشرفت صنعت و تکنولوژی، مصالح ساختمانی جدید نیز روی کار آمده و امنیت و استحکام خانه‌ها و دیوارهای حیاط نیز ارتقا یافته است. به نحوی که در دیوار حیاط‌های سنتی بر جای مانده از چند دهه پیش ما شاهد طراحی نما با آجرهای بند کشی شده منظم هستیم.

 

سبک طراحی بسیار ساده‌

هر چند حیاط‌های قدیمی دارای رنگ و لعاب و زیبایی بوده و با استفاده از گل و گیاه جلوه‌ و نمود زیباتری می‌یافتند. اما دیوارهای ابتدایی که برای حیاط به دست بشر احداث شده است، سادگی و بی آلایشی مهمترین ویژگی‌های آن‌ها بوده‌اند.

برخلاف امکانات زیادی که جهت طراحی دیوار حیاط در دسترس بشر امروز قرار دارد، در قدیم بافت غالب دیوارهای حیاط از گل و کاه گل بوده که رفته و رفته با ظهور انواع آجر در بافت و ساختارهای مختلف، آجر در طراحی داخلی و خارجی و حتی در طراحی دیوارهای حیاط راه یافت. اما در قدیم استفاده از سنگ، رنگ و مصالح مشابه دیگر چندان رایج نبوده است. البته در مناطق شمالی شرایط اندکی متفاوت بوده و جلوه دیوارها زیباتر و جذاب‌‌تر بوده و اکثر دیوارهای حیاط را با نمای چوبی می‌ساختند. البته در برخی آثار به‌جای‌مانده ترکیب چوب و خشت گل در دیوار حیاط نیز به چشم می‌خورد.

 

استحکام و دوام کمتر 

دیوارهای حیاط سنتی و قدیمی نسبت به دیوارهای حال حاضر، دوام و ماندگاری کمتری در رویایی با حوادث طبیعی داشته‌اند.

 

معماری نمای دیوار حیاط قدیمی و سنتی چگونه بوده است؟

مطابق با آن چیزی که از قدیم بر جایی مانده است نمای دیوار در حیاط سنتی و قدیمی کاملا متفاوت با آن چیزی بوده که ما اکنون از دیوار حیاط در ذهن و تصورات خود داریم.

دیوارهای حیاط قدیمی متعلق به افراد عادی پر از سادگی بوده و از روی هم چیده شدن چندین طبقه خشت گلی ساخته می‌شده و سپس با استفاده از ترکیب کاه و گل پوشانده پوشش خاصی را به خود می‌گرفتند.

 

اما سطح طبقاتی از قدیم نیز وجود داشته و برخی از اقشار مرفه آن دوران با سبک و سیاق متفاوت‌تری از بقیه مردم زندگی می‌کردند. به نحوی که تفاوت‌های موجود همانند حال حاضر در دیوارهای حیاط نیز جلوه‌گر بوده است. برخی از تفاوت‌های رایج بین دیوارهای حیاط خانه‌های ساده و مجلل در قدیم به شرح زیر است.

 

سردر یا درگاه

یکی از تفاوت‌های بارز دیوار حیاط خانه‌های مجلل و ساده قدیمی، وجود سردر یا درگاه است. در واقع ورودی تمام خانه‌های مجلل قدیمی که به نوعی متعلق به افراد سرشناس و دارای منصب و مقام بوده‌اند، دارای سردر و یا درگاه بوده‌ است.

البته ناگفته نماند که جنس دیوارها تقریبا یکسان و کاهگل بوده است. اما سردر که در بالای ورودی در قرار می‌گرفته به شکل مجللی ساخته می‌شده و از طراحی خاص و منحصر به فرد با تبعیت از معماری آن زمان داشته است.

 

البته ناگفته نماند که دیوار حیاط برخی از مردم عادی نیز سردر داشته، منتهی نسبت به خانه‌های مجلل بسیار ساده و عاری از طراحی‌های هنرمندانه بوده است. نحوه طراحی سردر در حیاط سازی ساده خانه‌های قدیمی به شکلی بوده که نسبت عرض به تو رفتگی سردر حدوداً یک به دو بوده است.

اجرای اصلی سردر ایرانی شامل یک چهارچوب با قاب‌های روی آن بوده و قاب‌ها نیز شامل سه عدد یک قاب مربع در بالا، یک قاب مستطیل در وسط و یک قاب مربع در پایین بوده است.

 

سکوهای کناری

در بافت قدیمی و مخروبه‌های بر جای مانده از دیوار حیاط‌های قدیمی، عنصری به نام سکوی کناری نیز به چشم می‌خورد که این عنصر به کلی از حیاط دیوارهای امروزی حذف شده است. در واقع در قدیم در کنار ورودی قسمت بیرونی حیاط دیوار سکوی به نام پا خوره قرار می‌گرفت.

معمولا سکوی پا خوره، پاتوقی برای پدر و پسران خانه بوده و در زمان‌های که بنابر دلایلی مجبور بودند جلو در حیاط منتظر بمانند و یا جهت گذران اوقات فراغت از آن استفاده کنند.

 

دلایل محبوبیت نمای دیوار حیاط سنتی 

دیوار حیاط سنتی بخشی از اصالت حیاط سازی سنتی بوده و به نوعی یادگار نیاکان ما است. بنابراین این سبک طراحی دیوار نیز به نوعی با معماری غنی ایران قدیم در هم آمیخته و افراد اهل دل را ترغیب به سمت این سبک طراحی دیوار می‌کند. همچنین دیوار حیاط سنتی سرشار از حسی لطیف و آرامبخش است که به همراه دیگر عناصر حیاط سنتی، فضای روح بخش و جان‌فزا را در اختیار افراد قرار می‌دهد.

به هر حال هر چیزی که به نوعی نشات گرفته از قدیم و سنت یک ملت باشد سرشار از حس نوستالژی است. مسلما دیوارهای طراحی شده به سبک سنتی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. دیگر دلیلی که ما می‌توانیم برای محبوبیت دیوارهای سنتی بیان کنیم این است که بسیاری از ما می‌توانیم به منظور رفع دلتنگی و یادآوری روزگار خوش قدیم به آن‌ها پناه ببریم و از این صنعت‌زدگی و تجمل‌گرایی خود را برهانیم.

 

جهت طراحی دیوار حیاط به سبک سنتی چه باید کرد؟

هر چند که این سبک نیز همانند هر سبک دیگری دارای عناصر و اصول خاص خود است. اما هنگامی که ما قصد داریم حیاطی با دیوارهایی به سبک سنتی داشته باشیم، باید رجوعی هم به ضمیر ناخودآگاه خود کرده و از چیزهایی که بیشتر می‌پسندیم جهت دستیابی به آن چیزی که انتظارش را داریم نیز بهره ببریم.

به عبارت دیگر توجه به سلایق شخصی برای داشتن حیاطی با دیوارهای سنتی نیز مهم بوده و می‌توانم با تلفیق سلیقه و معماری سنتی، فضایی را که در ذهن و افکار ما همانند یک رویا می‌ماند را به به‌راحتی به تصویر بکشیم.

 

به این ترتیب قبل از هر اقدامی جهت بازسازی و نوسازی دیوار حیاط و طراحی آن به سبک سنتی، انتظارت خود را مشخص کرده و سپس برنامه‌ریزی‌های مورد نیاز برای اجرای آن چیزی را که می خواهیم را انجام دهیم.

البته ناگفته نماند که شرایط زندگی و محل قرار گیری بنا در این مقوله بسیار مهم بوده و هرگز نمی‌توان در یک محله لوکس و مدرن، حیاطی با دیوارهای قدیمی ایجاد کرد. دیگر نکته مهم در طراحی دیوار حیاط به سبک سنتی این است که همه عناصر ساختمان با این خواسته باید هم‌خوانی داشته باشند.

 

به عبارت دیگر، ساختمانی که کاملا نو ساز و با نمای مدرن طراحی شده و دارای خانه و حیاط سازی مدرن است، نمی‌تواند دیوارهایی سنتی داشته باشد. زیرا این انتخاب منجر به بروز یک نوع ناهماهنگی و تضاد در قالب ساختمان شده و نه تنها جذابیت ندارد بلکه بسیار هم زشت و بی روح به نظر خواهد آمد.

 

مصالح موردنیاز برای طراحی دیوار حیاط به سبک سنتی

همانطور که در مطالب قبلی نیز عنوان کردیم، دیوار خانه‌های قدیمی بسیار ساده و بی‌آلایش بوده و مصالح مورد استفاده در آن‌ها شامل پیش‌پا افتاده‌ترین مصالح موجود بوده‌اند.

بنابراین برای داشتن دیوارهایی سنتی در اطراف حیاط، نیاز به هزینه زیاد و مصالح گران‌قیمتی نیست. در واقع عنصر خاک و آجرهایی از جنس خشت و گل، مهمترین متریال‌هایی هستند که برای احداث دیوار حیاط سنتی لازم‌اند. البته اگر قرار باشد دیوار مورد نظر غنی‌تر بوده و به سبک خانه‌های اعیانی و مجلل قدیمی و سنتی طراحی شود وجود آجر سنتی و متریال مورد نیاز جهت بندکشی بین آجرها نیز ضروری خواهد بود.

 

کشور ما از قدیم مهد تولید آجر بوده و همواره این متریال در ابعاد و اشکال مختلف در دسترس ما قرار دارد. اما جهت نوستالژیک شدن فضا و انتخاب آجرهایی قدیمی‌تر برای دیوار و نمای آن جذاب‌تر و گیراتر بوده و ما را راحت‌تر به آن چیزی که می خواهیم خواهد رساند.

همچنین بسته به نوع دیوار ممکن است متریال چوب نیز جزو مواردی باشد که در اجرای طرح مورد نظر به کار آید. همچنین استفاده از سنگ‌های قدیمی در نمای دیوار نیز از جمله ایده‌های جذاب برای دیوارهای سنتی است.

 

البته ناگفته نماند که استفاده از حصیر در دکوراسیون حیاط نیز خالی از لطف نبوده و درهم آمیختن بوی حصیر و خاک معجزه کرده و ما را بیشتر غرق در حس و حال روزگاران قدیم می‌کند. به هر حال حصیر نیز برگرفته از طبیعت بوده و از قدیم در خلق آثار دستی و سنتی نقش موثری داشته است.

منتهی نکته‌ای در این‌باره لازم است به آن اشاره کنیم این است که دیوار حیاط چه سنتی و چه مدرن همواره در معرض عوامل جوی قرار دارد. بنابراین در صورتی که ما حس کنیم هرساله زمان و وقت کافی برای بازسازی حیاط سنتی خود را نداریم، بهتر است از متریال‌های مقاومتر نظیر آجر و سنگ نما برای طراحی دیوار آن استفاده کنیم.

 

آیا می‌توان برای طراحی دیوار حیاط تلفیقی از سبک مدرن و سنتی را به کار برد؟

پاسخ ما به سوال مذکور قطعا مثبت بوده و اتفاقا یکی از بهترین روش‌هایی که علاقمندان به سبک معماری سنتی و قدیمی می‌توانند برای دیوارهای حیاط خود داشته باشند این است که دیوارهای حیاط را با ایده گرفتن از سبک طراحی سنتی و مدرن به صورت ترکیبی طراحی کنند.

مهمترین ویژگی و مزیت تلفیق سبک سنتی با مدرن جهت طراحی دیوار، در این است که سادگی، صمیمیت و‌ گرمی دیوارهای حیاط سنتی با استحکام و مقاومت دیوارهای حیاط مدرن در هم می‌آمیزد.‌ به این ترتیب فضای بکر و نوستالژیک طراحی سنتی با یک ایمنی قابلیت اعتمادی به همراه شده و حس آرامش در فضای موجود را مضاعف می‌کند.

 

 آیا در دیوارهای حیاط سنتی نیز می‌توان از گل و گیاه استفاده کرد؟

انتخاب گل و گیاه در طراحی دیوار حیاط سنتی نه تنها خالی از عیب نمی‌باشد، بلکه بسیار زیبا و جذاب بوده و حس نوستالژیک مورد نظر را بهتر ایجاد می‌کند. منتهی به جای استفاده از عناصر و المان‌های مدرن و به روز، بهتر است از ابزار سنتی و قدیمی نظیر کوزه، گلدان‌های سفالی و دیگر موارد مشابه برای این منظور استفاده کرد. مثلاً در کنج دیوار حیاط چندین گلدان سفالی فیروزه‌ای رنگ را به دیوار سبز آویزان کرده و انواع و اقسام گل‌های رنگارنگ و زیبا را درون آن‌ها کاشت.

 

همچنین ایجاد سایبانی با درخت مو یا انگور نیز یکی از جذاب‌ترین روش‌هایی ایجاد فضا و بافتی سبز با دیوار حیاط قدیمی است. به هر حال بهره بردن از گل و گیاه با هر سبک زندگی همخوانی داشته و فرقی در زندگی به سبک و مدرن و سنتی در این مقوله وجود ندارد.

 

جمع‌بندی: درک تاریخ و تمدن با شناخت نمای دیوار حیاط سنتی و قدیمی 

نمای دیوار حیاط سنتی حس و حال نوستالژیک روزگاران قدیم را تداعی می‌کند که این حس و حال برای اهل دل همانند کیمیایی گران‌بها می‌باشد. به همین دلیل امروزه برخی از افراد، پا روی جذابیت و زیبایی‌های طراحی‌های مدرن گذاشته و به سراغ دیوارهایی با سبک و سیاق سنتی می‌روند.

خوشبختانه با گذر زمان بر تعداد این افراد افزوده شده و به این ترتیب معماری سنتی دیوارهای حیاط قدیمی ایران زمین نیز به فراموشی سپرده نمی‌شود. لازم به ذکر است که در حال حاضر طراحی دیوار حیاط سنتی هم برای حیاط‌های کوچک و هم بزرگ امکان‌پذیر بوده و آن دسته از افرادی که دارای حیاطی با زیر بنای کم هستند نیز می‌توانند به این خواسته دل خود بال و‌ پر داده و آن را به پرواز دربیاورند.

البته ناگفته نماند که امروزه در برخی مراکز تجاری و حتی اداری نیز ما شاهد این رویکرد با ارزش بوده و همواره در طراحی نمای حیاط و حتی فضای داخلی این مراکز، شاهد دیوارهایی با سبک طراحی سنتی ایرانی قدیمی هستیم.