باغبانی گیاهان به ویژه گیاهان خوراکی به طور کلی برای اغلب مردم دوست‌داشتنی است. طراحی باغچه و حیاط منزلتان با کاشت گیاهان خوراکی، علاوه‌بر تصفیه فضای اطراف شما و تبدیل دی‌اکسیدکربن به اکسیژن، می‌تواند تفریح سالمی برای اعضای خانواده باشد. کاشت و برداشت گیاهان خوراکی، در فضای کوچک باغچه و یا حیاط خانه یکی از لذت‌بخشترین کارها است. از فواید دیگر کاشت گیاهان خوراکی در باغچه و حیاط منزلتان این است که شما می‌توانید تمام مراحل رشد گیاهان خود را زیر نظر بگیرید و از سلامت محصولات خود اطمینان داشته باشید. برای کشت گیاهان موردنظرتان، نیازی نیست که باغبان و کشاورز با تجربه‌ای باشید، این مقاله به شما کمک می‌کند که از فضای کوچک باغچه، حیاط و حتی گلدان‌ها در طراحی بالکن خانه خود استفاده کرده و به کشت گیاهان خوراکی بپردازید. برای این کار قبل از هر چیز به یک برنامه‌ریزی درست نیاز دارید، تا مطمئن شوید که میوه‌ها و سبزیجات شما، فرصتی برای رشد و زندگی خواهند داشت. فرقی نمی‌کند که شما تصمیم گرفته‌اید، باغچه‌ای جدید داشته باشید و یا در همان باغچهی قدیمی خود به کشت گیاهان خوراکی بپردازید. در هر صورت برنامه‌ریزی امری ضروری است، تا شما بتوانید تجربه‌ای موفق و مفید داشته باشید. چه خوب است که قبل از شروع فصل رویش زمانی برای برنامه‌ریزی و سازماندهی کارها بگذارید.
انتخاب مکان مناسب برای کاشت گیاهان خوراکی
اگر تصمیم گرفته‌اید که کرت‌بندی یا گلدان جدیدی به باغچهی خود برای کاشت گیاهان خوراکی اضافه کنید، توجه داشته باشید، که باغچه سبزیجات شما در محل مناسبی قرار گرفته باشد. محل قرارگیری باغچه و کرت‌بندی‌های جدید برای کاشت گیاهان خوراکی در فضاهای مختلف مخصوصا در طراحی باغ ویلا از جهات مختلف دارای اهمیت ویژه‌ای است، که به طور خلاصه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
اهمیت ویژگی‌های آب و هوایی و شرایط اقلیمی-محیطی
آب‌وهوا یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر رشد گیاهان است. آب و هوای هر ناحیه و هر منطقه شرایط اقلیمی خاص خود را دارد. بادهای شدید، سرمای خشک و گرمای سوزان از عواملی هستند که توجه به آن برای ایجاد و طراحی حیاط و باغچهی شما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروزه انسان و اندیشه‌ی انسانی می‌تواند بر تمامی مشکلات اقلیمی فائق آید. برای مثال می‌توانیم از ایجاد بادشکن هایی هم راستا با جهت باد برای جلوگیری از تخریب بادهای بسیار شدید در طراحی باغچههایی نام ببریم که در شرایط اقلیمی بادخیز قرار دارند.
توجه به جهت تابش نور خورشید در طراحی باغچه
نور خورشید از مهمترین عوامل برای رشد و غذاسازی گیاهان است اگر گیاهی در تاریکی بماند و نور مناسب به آن نرسد رشدی علفی خواهد داشت. به این معنی که برگ‌ها و ساقه‌های گیاه فاقد کلروفیل خواهند بود. بنابراین لازم است توجه کنید که باغچه شما در کدام جهت قرار دارد، چرا که از اهمیت ویژه‌ای در طراحی باغچه برخوردار است. حیاط‌ها و بالکن‌هایی که رو به جنوب هستند، نور بیشتری دریافت می‌کنند و در مقابل، آن‌هایی که رو به شمال هستند بیشترین سایه را دریافت می‌کنند. باغچههایی که رو به غرب هستند، در هنگام بعدازظهر نور شدیدی دریافت می‌کنند که می‌تواند برای گیاهان حساسی مثل کاهو مضر باشد. به باغچههایی با زاویه رو به شرق معمولا هنگام صبح، نور ملایمی می‌تابد، که ممکن است برای گیاهان نور دوستی مثل گوجه فرنگی، مناسب نباشد. بنابراین لازم است، پیش از تعیین مکان و طراحی باغچه به جایگاه ساختمان‌ها، درخت‌ها و سازه‌های دیگری که می‌توانند در مسیر نور قرار بگیرند، دقت کنید.
اگر در یک منطقه آفتابی زندگی می‌کنید، احتمالا دریافت نور کافی کار دشواری نیست. در واقع، سایه‌های بعدازظهری می‌تواند برای مناطقی با تابستان داغ مزیت محسوب شود. اگر در محیطی بارانی مثل شمال غربی اقیانوس آرام زندگی می‌کنید، دریافت نور کافی می‌تواند چالش بزرگی باشد. برای رفع این مشکل می‌توانید باغچه سبزیجات خود را در آفتابی‌ترین نقطه خانه بسازید، حتی اگر این نقطه حیاط جلویی خانه باشد.
انتخاب مکان مناسب در حیاط سازی و طراحی باغچه برای هر محصول
اگر نمی‌توانید جای باغچه را تغییر دهید، محصولات را مطابق با باغچه کنونی خود انتخاب کنید. بیشتر سبزی های سالادی مثل اسفناج و کاهو به راحتی در هوای نیمه سایه رشد می‌کنند و نور مستقیم خورشید برایشان مناسب نیست. بنابراین کاشت این نوع گیاهان خوراکی در باغچههایی در حاشیه و جلوی ساختمان‌ها مناسب است. همچنین، خاک مرغوب می‌تواند مکان نامناسب باغچه را تا حدی جبران کند، چرا که یکی از مهمترین عوامل محیطی موثر در رشد گیاه تغذیه‌ی مناسب آن است. برای داشتن خاک مرغوب می‌توان از کودهای مناسب گیاهان خوراکی، سبزیجات و گیاهان گلدار استفاده کرد که به باروری خاک کمک می‌کنند.
استفاده از شیب زمین و حیاط در طراحی باغچه
شیب‌ها نیز می‌توانند در محل باغچه تاثیرگذار باشند. فضای شما بیشتر مسطح است یا شیب‌هایی با ارتفاع مختلف زمین آن را پوشانده است؟ در مناطق خشک، می‌توانید از شیب‌ها برای کاشت گیاه در زمین‌های کم عمق استفاده کنید، چون حفظ آب را برای گیاه راحت‌تر می‌کند. در مناطق مرطوب و سایه‌دار، کاشت گیاه روی شیبی به سمت جنوب یا یک زمین مرتفع به سیستم تخلیه آب و تابش نور خورشید کمک می‌کند. ضمنا خوب است بدانید که در طراحی باغچههایی که بر بام خانه‌ها ساخته می‌شوند از شیب 30-1 درجه برای جلوگیری از فرسایش و رانش خاک استفاده می‌کنند. همچنین در تعیین شیب، نوع گیاهی که کاشت می‌شود، اهمیت دارد. به خاطر داشته باشید که بسترهای بلند، باید سطح یکپارچه‌ای داشته باشند.
مشخص کردن اهداف و ظرفیت خود برای طراحی باغچه و حیاط موردنظر:
صرف داشتن یک حیاط بزرگ در پشت خانه به این معنی نیست که باید کل آن را گیاه بکارید. رسیدگی به خاک، وجین علف‌های هرز، آبیاری، تنگ کردن گیاهان (به ویژه در رابطه با کاشت سبزیجات)، خاک‌ریزی مجدد پای بوته‌ها، مانند بوته گوجه‌فرنگی، کودپاشی خاک و قیم زدن گیاهانی چون بوته خیار زمان زیادی از وقت شما را می‌گیرد.
به طور کلی باغبانی کاری زمان‌بر و نیازمند صبر و حوصله است و یک باغچه بزرگ می‌تواند باعث از بین رفتن اشتیاق شما و ناتمام رها کردن کل پروژه شود. یک ضرب‌المثل ایرانی می‌گوید: “سنگ بزرگ نشانه‌ی نزدن است”. زمانی که شما یک باغبان تازه‌کار محسوب می‌شوید، بهتر است از یک پروژه کوچک شروع کنید. اگر کارها به خوبی پیش رفت، می‌توانید سال آینده باغچه را گسترش دهید.
برای طراحی باغچه گل و گیاه و سبزیجات، سبک زندگی خود را در نظر بگیرید.
قبل از طراحی باغچه بهتر است سبک و شیوه‌ی زندگی خود را در نظر بگیرید. اگر شما از آن دسته افرادی هستید، که علاقه‌مند به سفر و مسافرت هستید و یا برنامه شلوغی دارید و عموما وقت خود را خارج از منزل می‌گذرانید، یا به هر دلیلی نمی‌توانید زمان زیادی را برای رسیدگی به باغچه صرف کنید، بهتر است با استفاده از گیاهان گلدانی یک باغچه موقت به خانه اضافه کنید.
اگر نمی‌توانید به طور منظم باغچه را آبیاری کنید، پیش از شروع کاشتن، یک سیستم آبیاری فضای سبز با زمان‌بندی هوشمند خریداری کرده و با توجه به طراحی باغچه آن را نصب کنید و یا از سیستم آبیاری قطره‌ای مناسب در باغچه خود استفاده کنید.
هدفی برای باغچه مشخص کرده و از آن به عنوان راهنمای اصلی استفاده کنید.
پرورش گیاهان خوراکی در ابتدا به صورت تولید در سطح خانواده و رفع نیازهای شخصی بوده، حال هدف شما می‌تواند در دسترس داشتن سبزی‌های تازه دقیقا بیرون پنجره خانه، فراهم کردن همه محصولات مصرفی خانواده، تهیه‌ی محصولات کاملا ارگانیک و یا یاد دادن مراحل تهیه غذا به فرزندانتان باشد.
هر کدام از این اهداف به برنامه متفاوتی نیاز دارد. به عنوان مثال برای تهیه‌ی محصولات مصرفی خانه شما احتیاج به باغچههایی مناسب کاشت انواع گیاهان خوراکی دارید. خاک مناسبی که بتوانید گیاهی چون گوجه فرنگی را در آن پروش دهید، با خاک مرغوب کشت سبزیجاتی چون کاهو و اسفناج متفاوت است و برای کشت چندین گیاه احتیاج به کرت‌بندی‌های مناسب هر گیاه در طراحی حیاط و باغچه دارید. علاوه‌بر آن اگر هدف شما کشت گیاهان ارگانیک است، برای مرغوب کردن خاک باغچهی خود باید از کودهای طبیعی و کمپوست‌های مناسب استفاده کنید.
در طراحی حیاط و باغچه کاربردی عمل کنید:
قبل از ایجاد و طراحی یک باغچه مملو از گیاهان خوراکی درباره مواردی که باید ساخته، خریده و طراحی شوند، فکر کنید و مقدمات آن را فراهم نمایید. اگر قصد ساخت یک باغچه جدید یا طراحی دوباره باغچه قبلی خود را دارید، لیست کارهای ضروریتان شامل: افزودن کرت‌بندی‌های جدید، خرید گلدان، آزمایش مقدار آلاینده‌هایی مثل فلزات سنگین در خاک و سفارش خاک و مخلوط‌های با کیفیت برای گلدان و در نهایت تهیه‌ی بذر با کیفیت و مناسب کشت، است.
حتی اگر گیاهان را هر سال در یک نقطه پرورش می‌دهید، به فکر موادی که برای نگهداری و جوانسازی باغچه نیاز دارید، باشید. به احتمال زیاد خاک به کمپوست (خانگی یا آماده) برای بهبود وضعیت و ترمیم ساختارهای آسیب دیده نیاز خواهد داشت. تقویت خاک با کودهای مناسب نوع کشت، می‌تواند به برداشت بهتر شما کمک کند. از خودتان بپرسید که یک باغچه با کیفیت و بهتر به چه چیزی نیاز دارد. داربست باغ، پوشش ردیفی، قاب‌های سرد، گلخانه خانگی و سیستم‌های آبیاری می‌تواند تفاوت بزرگی در مقدار و کیفیت محصولتان ایجاد کند.
انتخاب گیاهان برای کاشت
زمانی که از اهداف و ظرفیت خود آگاه شدید و تمامی شرایط ذکر شده برای ایجاد یک باغچهی مرغوب گیاهان خوراکی را پشت سر گذاشتید، زمان انتخاب گیاه رسیده است.
تصمیم‌گیری درباره چگونگی و زمان کاشت گیاهان جایی است که هنر و چالش واقعی باغبانی آغاز می‌شود. زمان کاشت بستگی به نوع محصولی که می‌خواهید در باغچه خود پرورش دهید، دارد. بهترین زمان برای کاشت عموم گیاهان خوراکی به ویژه سبزیجات و صیفی‌جات، بهار و تابستان است و اگر علاقه‌مند به باغبانی در فصول پاییز و زمستان هستید، بهتر است به فکر یک گلخانه‌ی کوچک باشید که دمای هوا را به طور مصنوعی مناسب کاشت کند. در بعضی موارد شما احتیاج دارید قبل از کاشت گیاه در باغچه و فضای اصلی خود، گیاهان را در محیطی کوچک کشت کرده و زمانی که گیاه به اندازه‌ی مناسب برای انتقال نشاء رسید، آن را به محیط و زمین اصلی کشت، منتقل کنید.
نقشه خود را ساده نگه دارید. به هر گیاه فضای خاصی اختصاص دهید و در نظر بگیرید که بعضی از گیاهان مثل سبزی‌های سالادی به فضای کمی نیاز دارند، در حالی که بعضی دیگر مثل کدو تنبل می‌توانند خیلی بزرگ شوند. اگر قصد کاشت در بسترهای برجسته را دارید، می‌توانید هر بستر را با کمک نخ و میخ به بخش‌های کوچکتر تقسیم کنید. به این شیوه، باغبانی فوت مربعی یا متر مربعی می‌گویند.
این تکنیک علاوه‌بر اینکه روشی بسیار عالی برای باغبانی در فضاهای کوچک است برای کشت سبزی‌های خوراکی و سالادی که هر دو هفته یک بار در اندازه‌های کوچک کاشته می‌شوند، مفید است. از مزایای این نوع کشت استفاده از تمام فضای کوچک قابل کشت، زیباسازی باغچه و حیاط، صرفه‌جویی در مصرف آب و رسیدگی بهتر به گیاهانتان است.
به خاطر داشته باشید که باید از کاشت یک گیاه (یا گیاه مشابه آن) در یک نقطه ثابت طی چندین سال متوالی پرهیز کنید. کاشت گیاهان به صورت چرخشی می‌تواند به جلوگیری از آفات گیاهی ناشی از خاک و کمبود مواد مغذی کمک کند.
سخن پایانی
برای داشتن باغچه‌ای از گیاهان خوراکی در حیاط و خانه‌ی خود، مهمترین اصل و پیش از شروع هر کاری انجام یک برنامه‌ریزی دقیق است. به این منظور که شما باید همه جوانب را در نظر گرفته و با توجه به شرایط آب و هوا و اقلیمی که در آن زندگی می‌کنید، طراحی باغچه و زیباسازی حیاط خود را در راستای کشت گیاهان خوراکی انجام دهید. جهت تابش نور، میزان بارندگی، در نظر گرفتن جهت شیب باغچه و نوع گیاهی که علاقه‌مند هستید در باغچه و حیاطتان کشت شود، از عواملی هستند که در طراحی باغچه اهمیت داشته و تلاش شده است در این مقاله به اختصار به آن پرداخته شود. بنابراین، با توجه به موارد ذکر شده و با داشتن یک برنامه‌ریزی دقیق و پیش از موعد، امید است باغچه‌ای سرشار از شادابی و سرسبزی داشته باشید.
