بخش مهمی از فرهنگ و تاریخ کشور ما بر اساس ساختار باغ‌های ایرانی به جهانیان معرفی شده است. باغ‌های ایرانی از گذشته مورد علاقه طراحان و معماران بزرگی بوده‌اند. به همین دلیل طراحی خانه باغ ایرانی در دنیا شهرت زیادی دارد.
شهرت باغ‌های ایرانی در دنیا آنقدر زیاد است که می‌توان به‌راحتی نمونه‌های ساخته شده بر آن اساس را نام برد. باغ کاخ ورسای واقع در فرانسه یک نمونه جالب و تماشایی است که در ساخت آن از باغ‌های ایرانی الهام گرفته شده است. باغ‌های ایرانی چشم‌انداز روشنی از گذشته و تاریخ کشورمان را به بیننده نشان می‌دهند.
سوالات متداول:
خانه باغ ایرانی دارای چه ویژگیهایی میباشد؟
استفاده از خطوط در طراحی، تقسیم باغ، رعایت المانها، وجود طبیعت، فقدان فضای سبز بیهوده، توجه به عنصر آب از ویژگیهای اصلی طراحی خانه باغ ایرانی میباشند.
طراحی خانه باغ ایرانی بر پایه چه اصولی انجام می‌شود؟
1. رعایت سلسله مراتب 2. رعایت اصل تقارن 3. توجه به مرکزیت 4. وجود ریتم 5. رعایت استقلال فضاها 6. وجود تنوع و وحدت در کنار یکدیگر 7. توجه به طبیعت
الگوهای طراحی خانه باغ ایرانی کدامند؟
1. کوشک 2. کوشک-باغ 3. باغ
طراحی پلان محوطه سازی منحصربه‌فرد این باغ‌ها بر اساس آب و هوای کشورمان انجام شده است. به همین دلیل با تماشای باغ و سراهای ایرانی تجربه زندگی در یک کشور که با مشکل خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند را به دست می‌آورید. اما به راستی دلیل این شهرت جهانی چیست؟ چه رمز و راز نگفته‌ای در دل باغ‌های ایرانی پنهان است که هر کسی با تماشای آن شیفته‌اش می‌شود؟ اگر شما هم کنجکاو هستید جواب این سوالات را بدانید با ما همراه باشید تا در این مقاله شما را با اصول طراحی باغ ایرانی آشنا کنیم.
تاریخچه باغ ایرانی
اگر به دنبال چگونگی شکل‌گیری باغ‌های ایرانی باشید به تاریخ پیدایش قنات می‌رسید. در مسیر خروجی قنات‌ها اولین باغ‌سراهای ایرانی شکل گرفتند. درواقع وجود همین قنات در کنار باغ‌ها باعث طراحی منحصربه‌فرد آنها شد.
امروزه باغ‌های ایرانی را دارای سه مشخصه اصلی زیر می‌دانند:
- بر سر راه یک یا چند جوی آب شکل گرفته‌اند.
- اطراف آن با دیوارهای بلند پوشیده شده است.
- باغ شامل عمارت تابستانی و استخر است.
جهانگردان اروپایی زیادی از دیرباز با سفر به کشور ما باغ‌های ایرانی را منحصربه‌فرد معرفی می‌کردند. آنها این سه ویژگی را مشخصه اصلی می‌دانند که در طراحی باغ ایرانی کاربرد زیادی دارد.
باغ ایرانی پاسارگاد، اولین باغی است که کوروش کبیر دستور ساخت آن را داد. به همین دلیل ریشه معماری باغ‌های ایرانی را باغ پاسارگاد و دوره هخامنشی در نظر گرفته‌اند.
افراد زیادی شیوه طراحی و ساخت باغ‌های امروزی ایرانی را نتیجه دیدگاه کوروش کبیر و شیوه هندسی‌سازی او در باغ پاسارگاد می‌دانند. این روند در دوره ساسانیان ادامه پیدا کرد و ما شاهد ساخت نمونه‌های زیادی از باغ‌های پرشکوه در کاخ‌ها و معابد بودیم.
با پیدایش اسلام و اهمیت آن به کاشت درخت و گیاهان، شیوه طراحی و ساخت باغ ایرانی بیش از پیش مورد استقبال قرار گرفت. با این حال قدیمی‌ترین تصویری که از معماری باغ ایرانی موجود است به دوره ساسانیان مربوط می‌شود.
در نقش برجسته طاق بستان می‌توانید نقشه شکار خسروپرویز را در باغی مشاهده کنید. این تصویر به خوبی نشان‌دهنده نظم و مهندسی دقیق باغ ایرانی است.
معماری باغ ایرانی
باغ ایرانی دارای نوع خاصی معماری است که باید آن را متشکل از طراحی باغ و کاخ‌سازی دانست. این شیوه طراحی و ساخت به ایرانیان اختصاص دارد و کاملا بر اساس نوع اقلیم کشورمان طراحی شده است.
امروزه به نظر می‌رسد، معماری باغ‌های ایرانی، ترکیبی از طراحی پیش از اسلام و شیوه‌هایی از معماری اسلامی باشد. باید بگوییم طراحی باغ‌های ایرانی همان طرح‌های رسمی به جا مانده از کوروش کبیر است و معماری اعراب در آن نفوذی ندارد. جالب است بدانید که شهرت باغ‌های ایرانی باعث شده تا این سبک معماری پس از پیدایش و گسترش اسلام به کشورهایی همچون هند و اسپانیا انتقال پیدا کند.
ویژگیهای مشترک در طراحی باغ‌های ایرانی
طراحی باغ ایرانی یکی از شناخته شده‌ترین آثار کشورمان در دنیاست. افراد زیادی معتقدند باغ‌سراهای ایرانی، طراحی منحصربه‌فردی دارند و برخی از ویژگی‌ها در آن همچون امضای یک اثر نشان‌دهنده ایرانی بودنش هستند. در زیر با ویژگیهای مشترک موجود در باغ‌های ایرانی آشنا می‌شوید:
استفاده از خطوط
یکی از ویژگیهای اصلی طراحی باغ‌سراهای ایرانی این است که خطوط به کار رفته در آن قائم، عمود بر هم و موازی هستند. درواقع باید بگوییم به سختی می‌توانید در طراحی یک باغ ایرانی خط‌های اریب، منحنی یا دارای شکستگی‌های مختلف را پیدا کنید.
تقسیم باغ
در طراحی باغ‌های ایرانی ابتدا آنها را به چهار بخش مختلف اما مساوی تقسیم می‌کنند. هر یک از این بخش‌ها می‌تواند باغچه، کوشک و آب‌نما داشته باشد.
رعایت المانها
از دیگر ویژگی باغ‌های ایرانی باید به رعایت یک سری المان‌های همیشگی اشاره کرد. اولین المان اصلی طراحی باغی ایرانی وجود یک کوشک یا ساختمان اصلی در مرکز (بلندترین قسمت باغ) است. سپس شاهد یک جوی اصلی خواهید بود. پس از جوی وجود استخری بزرگ در جلوی ساختمان مرکزی خودنمایی می‌کند که همچون یک آینه تمام قد زیبایی بنا و باغ را نشان می‌دهد.
وجود طبیعت
محال است در طراحی باغ‌سراهای ایرانی خبری از وجود طبیعت سرسبز نباشد. اکثر گیاهان این باغ‌ها از گونه‌های بومی منطقه هستند. بخش بزرگی از باغ شامل درختان همیشه سبز است که در حاشیه اصلی کاشته می‌شوند. درختان میوه در طراحی باغچه‌های باغ ایرانی همچون الماسی درخشان به چشم می‌خورند.
فقدان فضای سبز بیهوده
استفاده از فضای سبز باغ، یکی از ویژگیهای مهم در طراحی آن است. هیچ‌گاه فضای سبزی در باغ‌های ایرانی بدون استفاده نخواهد ماند.
توجه به عنصر آب
آب یک عنصر مقدس در فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود. به همین دلیل استفاده از آن در طراحی باغ‌های ایرانی کارایی زیادی دارد. این عنصر، نماد جوی‌های بهشت بوده و به دلیل ویژگی شفافیت و زلالی معمولا در مرکز باغ‌های ایرانی قرار می‌گیرد.
اصول طراحی یک باغ ایرانی کدامند؟
جهانگردان و متخصصین زیادی پس از تماشای باغ‌سراهای ایرانی در یک مورد اتفاق نظر دارند. آنها معتقدند که طراحی و ساخت این باغ‌ها نظم و مهندسی دقیقی دارد. سلسله مراتب مشخصی در ساخت باغ‌های ایرانی رعایت شده است که در هیچ‌‌جای دیگر نمی‌توان آن را پیدا کرد.
این موضوع باعث شده تا باغ‌های ایرانی در دنیا شهرت زیادی داشته باشند. اما منظور از این سلسله مراتب منظم چیست؟ در زیر اصول رعایت شده در طراحی باغ‌سرای ایرانی را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
رعایت سلسله مراتب
اصل سلسله مراتب بیانگر این موضوع است که تمامی بخش‌ها و قسمت‌های باغ ایرانی با توجه به کارکردی که دارند و نوع ارتباطشان با یکدیگر بر اساس یک نظم خاصی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. درواقع هر المان موجود در باغ بر اساس میزان اهمیت، ارزش و نوع کارکردش پشت المان اصلی بنا شده است.
اصل سلسله مراتب با دقت فراوان در طراحی و ساخت همه باغ‌های ایرانی رعایت می‌شود. این اصل از همان ابتدای ورودی باغ شروع شده، با وجود آبنماهای خلاقانه درون محوطه و میدان ادامه پیدا می‌کند تا به کوشک اصلی، نشیمن خصوصی در باغ، فضای باغچه و درختان برسد. توجه به اصل سلسله مراتب فقط شامل طراحی فضاهای اصلی باغ نیست. بلکه هنگام ایجاد ارتفاعات مختلف در محوطه سازی باغ، رنگ‌آمیزی و اندازه سایر عناصر هم به خوبی دیده می‌شوند.
رعایت اصل تقارن
رعایت اصل تقارن در طراحی باغ ایرانی اهمیت زیادی دارد. تقارن یکی از اصولی است که می‌توان با رعایت آن به خوبی مفهوم تعادل سازی را به تصویر کشید. اگر به دوران باستان نگاه کنید، اکثر بناهای مذهبی و یا عمومی بر اساس اصل تقارن ساخته شده‌اند. بنابراین این اصل را باید یکی از قدیمی‌ترین اصول طراحی و ساخت دانست که علاوه‌بر زیباسازی فضا، دارای ایستایی قابل قبولی است.
همان‌طور که گفتیم باغ ایرانی دارای طراحی و ساخت بسیار متقارنی است. این تقارن در محورهای اصلی به خوبی دیده می‌شود. همچنین برای ساخت کوشک‌هایی با میزان تقارن بالا، تلا‌ش‌های زیادی انجام شده است.
اگر به محور اصلی باغ ایرانی نگاه کنید، خواهید دید که همه درختان، گل‌ها و گیاهان بر اساس اصل تقارن کاشته شده‌اند. اغلب باغ‌های مستطیلی دارای دو 2 محور تقارن هستند. این اصل برای باغ‌های مربعی به چهار محور می‌رسد.
توجه به مرکزیت
کاخ هشت بهشت به جا مانده از دوره صفوی یک نمونه بسیار موفق در رعایت اصل مرکزیت است. این اصل زمانی اهمیت پیدا می‌کند که بحث اصول سازمان‌بندی فضایی در میان باشد. در باغ‌های ایرانی توجه به مرکزیت به خوبی قابل مشاهده است.
ساختمان اصلی یا کوشک باغ‌های ایرانی همیشه در ادامه محور مرکزی قرار می‌گیرند. به همین دلیل بازدیدکنندگان از باغ‌سراهای ایرانی هیچ‌گاه برای پیدا کردن ساختمان اصلی دچار گمراهی نخواهند شد.
وجود ریتم
ریتم همان تکرار موزون یک عنصر یا پدیده در اثر هنری است. این تکرار موزون گاهی اوقات ساده به نظر می‌رسد و برخی اوقات پیچیده. زمانی که مجموعه‌ای از عناصر طوری کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که درک ارتباط و قانون‌مندی بین آنها نیازمند درک عمیقی است، پدیده تکرار موزون پیچیده رخ می‌دهد.
وجود ریتم در فضایی همچون مدرسه یا کاروانسرا به دلیل نیاز عملکردی ایجاد می‌شود. اما در برخی موارد صرفا به دلیل ایجاد مبحث زیبایی‌شناختی گنجانده شده است. در طراحی باغ‌سراهای ایرانی هم از اصل ریتم استفاده کرده‌اند. این اصل در کفسازی‌ها، دیوارهای حاشیه باغ و صفحه‌بندی زمین‌ها و طراحی حیاط شیب‌دار وجود دارد.
رعایت استقلال فضاها
یکی از ویژگیهای مهم طراحی و معماری باغ ایرانی این است که فضاهای موجود استقلال دارند. درواقع شما هیچ فضای بیهوده و منفی را در معماری ایرانی پیدا نمی‌کنید. شاید نتوان این اصل را در همه قسمت‌های طراحی یک باغ ایرانی کاربردی دانست. اما وجود آن در معماری‌های شناخته شده و باارزش ایرانی به وضوح قابل مشاهده است.
فضای موجود در باغ سراهای ایرانی از خود هویت مستقلی دارند. حتی یک بخش به جانده بین دو فضای مستقل خود به تنهایی مکانی است که می‌توان به عنوان یک فضای هدفمند مورد استفاده قرار داد.
وجود تنوع و وحدت در کنار یکدیگر
تنوع فضایی بالا در باغ‌های ایرانی یکی از مشخصه‌های بارز آن در طراحی و ساخت است. اما در کنار این تنوع فضایی نمی‌توان از وحدت موجود در اشکال و مصالح اجرایی غافل شد. به همین دلیل باغ‌های ایرانی به داشتن تنوع و وحدت در کنار یکدیگر معروفند. تنوع فضایی را می‌توانید در بخش‌های مختلف باغ ایرانی به خوبی ببینید.
این در حالیست که علاوه‌بر تنوع، شاهد فضاهای مستقلی خواهید بود که به کمک اشکال هندسی، تنظیم فاصله دید، محدودسازی، طراحی و کاشت گونه‌های مختلف گیاهان، بهره‌گرفتن از کارکردهای آبی و مصالح مختلف در باغ ایرانی قابل رویت هستند.
حتما تاکنون محورهای اصلی و فرعی، انواع حوض و باغچه‌های مختلفی را در باغ سراهای ایرانی مشاهده کرده‌اید. همه این فضاها با تنوع گوناگون خود نشان‌دهنده یک نظم و وحدت یکپارچه هستند.
توجه به طبیعت
فرهنگ ایرانی طبیعت و انسان را از همدیگر جدا نمی‌داند. این اصل در طراحی باغ‌های ایرانی هم رعایت شده است. توجه به طبیعت و دل سپردن به آن علاوه‌بر اینکه در آیات قرآن اشارات مستقیمی دارد، باعث شادابی روح می‌شود. به همین دلیل در معماری ایرانی توجه به طبیعت و طبیعت‌گرایی را به شدت خواهید دید.
در طراحی یک باغ ایرانی به وفور فضاهایی را مشاهده می‌کنید که شامل حیاط و منظره باغ هستند. درواقع حد فاصل بین ایوان‌ها و کوشک با فضای سبز که اکثرا دنج‌اند، پوشانده می‌شود. به همین دلیل اکثر باغ‌های ایرانی به فضای عارفانه و شاعرانه مشهور شده هستند.
مهم‌ترین خصوصیات باغ‌های ایرانی
طراحی باغ ایرانی با تنوع زیادی همراه است. اما همچون سایر آثار هنری کشورمان به اصل سنت در طراحی باغ ویلا ایرانی توجه فراوانی می‌شود. هیچ‌یک از بخش‌های باغ ایرانی بدون دلیل و منطق طراحی نشده‌اند. گاهی یک بخش علاوه‌بر زیبایی با ظرافت بسیار زیادی برای رساندن مفهوم خاصی ایجاد شده است. در ادامه با مهم‌ترین خصوصیاتی که باید در طراحی یک باغ ایرانی به آن توجه شود، آشنا خواهید شد:
- رعایت نظم و تناسب
- توجه به اصل حرمت و محرمیت
- عدم وجود بیهودگی، افراط و تفریط
- کارایی همه بخش‌های طراحی شده
- رعایت اصل قناعت و صرفه‌جویی
- پوشاندن اطراف باغ با دیوارهای بلند
- تقسیم باغ به چهار بخش
- طراحی یک جوی آب دائم
- طراحی آب‌نمای باغ با آب روان (برقراری صدای طبیعی آب در محیط)
- کاشت گل‌های زینتی و دارویی
- کاشت مقدار بیشتری گل سرخ به نسبت گل‌های دیگر
آشنایی با الگوی طراحی باغ‌های ایرانی
باغ‌های ایرانی بر اساس سه الگوی اصلی طراحی می‌شوند. عوامل مختلفی همچون اقلیم آن منطقه، در طراحی این باغ‌ها تاثیر می‌گذارند. در ادامه الگوی طراحی باغ ایرانی را مشاهده می‌کنید:
الگوی اول: کوشک
در این مدل از طراحی باغ‌های ایرانی، کوشک یا بنای اصلی در فضای میانی الگو قرار می‌گیرد. طراحی مسیر ورودی باغ متناسب با محور اصلی و در جلوی کوشک خواهد بود. در بین باغ‌های ایرانی باید به باغ فین کاشان اشاره کنیم که بر اساس این الگو طراحی شده است. در زیر تصویر باغ و الگوی آن را مشاهده می‌کنید.
الگوی دوم: کوشک-باغ
اگر طراحی یک باغ ایرانی براساس الگوی دوم (کوشک-باغ) انجام شود، کوشک یا همان بنای اصلی معمولا در یک سوم میانی ساخته می‌شود. برای پیدا کردن جای درست کوشک در طراحی باغ ایرانی، ابتدا باید طول مستطیل را به سه قسمت تقسیم کنید.
محل قرارگیری کوشک، یکی از یک سوم تقاطع‌های طول مستطیل خواهد بود. باغ شاهزاده کرمان یکی از باغ‌های ایرانی مشهور است که به صورت الگوی دوم (کوشک-باغ) مورد طراحی قرار گرفت. در زیر تصویر باغ و الگوی آن قابل مشاهده است.
الگوی سوم: باغ
باغ دولت آباد یزد نمونه‌ای از باغ‌های ایرانی است که بر اساس الگوی سوم مورد طراحی قرار گرفت. در زیر تصاویر مربوط به باغ و الگوی آن را مشاهده می‌کنید.
جمع‌بندی: طراحی خانه باغ ایرانی، نمود فرهنگ و تمدن ایران
باغ ایرانی یکی از آثار طبیعی کشورمان است که طراحی منحصربه‌فرد آن در کنار ظرایف خیره‌کننده‌اش باعث شده تا در دنیا شناخته شود. طراحی باغ‌های ایرانی براساس اقلیم کشورمان انجام شده‌اند و از دیرباز جهانگردان زیادی برای بازدید از آنها به ایران سفر می‌کردند.
منشا طراحی باغ ایرانی به دوره هخامنشیان برمی‌گردد که به مرور زمان طراحی باغ‌های ایرانی پیشرفته‌تر شد. نظم و مهندسی دقیق باغ ایرانی، امروزه در جهان حرف زیادی برای گفتن دارد. به همین منظور ما در این مقاله ابتدا شما را با اصول طراحی یک باغ ایرانی آشنا کردیم. سپس الگوی طراحی این باغ‌ها را به همراه مهم‌ترین خصوصیات آنها با شما به اشتراک گذاشتیم. شما کدام یک از باغ‌های مطرح ایرانی را از نزدیک دیده‌اید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.